Η ωφέλεια από τα εξωτερικά πράγματα κατά τον Επίκτητο.

«Ότι από πάντων των εκτός εστίν ωφελείσθαι»

(Από όλα τα εξωτερικά πράγματα μπορούμε να ωφεληθούμε).

«Επί των θεωρητικών φαντασιών πάντες σχεδόν το αγαθόν και το κακόν εν ημίν απέλιπον,ουχί δ’εν τοις εκτός.ουδείς λέγει αγαθόν το ημέραν είναι,κακόν το νύκτα είναι,μέγιστον δε κακών το τρία τέσσαρα είναι.αλλά τί;την μεν επιστήμην αγαθόν,την δ’απάτην κακόν, ώστε και περί αυτό το ψεύδος αγαθόν συνίστασθαι,την επιστήμην του ψεύδους είναι αυτό.έδει ουν ούτως και επί του βίου.υγεία αγαθόν,νόσος δε κακόν;ου,άνθρωπε.αλλά τί;το καλώς υγιαίνειν αγαθόν,το κακώς κακόν. Ώστε και από νόσου εστιν ωφεληθήναι;Τον θεόν σοι,αό θανάτου γαρ ουκ εστίν; από πληρώσεως γαρ ουκ εστίν;μικρά σοι δοκεί ο Μενοικεύς ωφεληθήναι,ότ’απέθνησκεν;Τοιαύτα τις ειπών ωφεληθείη οία εκείνος ωφελήθη.Έα,άνθρωπε,ουκ ετήρησεν τον φιλόπατριν,τον μεγαλόφρονα,τον πιστόν,τον γενναίον;επιζήσας δε ουκ α απώλλυεν ταύτα πάντα;ου περιεποιείτο τα εναντία;τον δειλόν ουκ ανελάμβανεν,τον αγεννή,τον μισόπατριν,τον φιλόψυχον;άγε δοκεί σοι μικρά ωφεληθήναι αποθανών;ου•αλλ’ο του Αδμήτου πατήρ μεγάλα ωφελήθη ζήσας ούτως αγεννώς και αθλίως;ύστερον γαρ ουκ απέθανεν;παύσασθε,τους θεούς υμίν,τας ύλας θαυμάζοντες,παύσασθ’εαυτούς δούλους ποιούντες πρώτον των πραγμάτων,είτα δι’αυτά και των ανθρώπων των ταύτα περιποιείν ή αφαιρείσθαι δυναμένων.
Έστιν ουν από τούτων ωφεληθήναι;Από πάντων.Και από του λοιδορούντος;Τι δ’ωφελεί τον αθλητήν ο προσγυμναζόμενος;τα μέγιστα.και ούτος εμού προγυμναστής γίνεται•το ανεκτικόν μου γυμνάζει,το αόργητον,το πράον.ου•αλλ’ο μεν του τραχήλου καθάπτων και την οσφύν μου και τους ώμους καταρτίζων ωφελεί με και ο αλείπτης καλώς ποιών λέγει «άρον ύπερον αμφοτέραις»,και όσω βαρύτερος εστίν εκείνος,τοσούτω μάλλον ωφελούμαι εγώ•ει δε τις προς αοργησίαν με γυμνάζει,ουκ ωφελεί με;τούτ’εστί το μη ειδέναι απ’ανθρώπων ωφελείσθαι.κακός γείτων;αυτώ•αλλ’εμοί αγαθός•γυμνάζει μου το έγνωμον,το επιεικές.κακός πατήρ;αυτώ•αλλ’εμοί αγαθός.τούτ’εστί το του Ερμού ραβδίον•«ου θέλεις»,φησίν,«άψαι και χρυσούν έσται».ου•αλλ’ο θέλεις φέρε καγώ αυτό αγαθόν ποιήσω.φέρε νόσον,φέρε θάνατον,φέρε απορίαν,φέρε λοιδορίαν,δίκην την περί των εσχάτων•πάντα ταύτα τω ραβδίω του Ερμού ωφέλιμα έσται.«τον θάνατον τί ποιήσεις;» τί γαρ άλλο ή ίνα σε κοσμήση ή ίνα δείξης έργω δι’αυτού,τί εστίν άνθρωπος τω βουλήματι της φύσεως παρακολουθών;«την νόσον τί ποιήσεις;» δείξω αυτής την φύσιν, διαπρέψω εν αυτή,ευσταθήσω,ευροήσω,τον ιατρόν ου κολακεύσω,ουκ εύξομαι αποθανείν. τί έτι άλλο ζητείς;παν ο αν δως,εγώ αυτό ποιήσω μακάριον,ευδαιμονικόν,σεμνόν,ζηλωτόν.
Ου • αλλά «βλέπε μη νοσήσης • κακόν εστίν». οίον ει τις έλεγεν «βλέπε μη λάβης ποτέ φαντασίαν του τα τρία τέσσαρα είναι • κακόν εστίν». άνθρωπε, πώς κακόν; αν ο δει περί αυτού υπολάβω,πώς έτι με βλάψει;ουχί δε μάλλον και ωφελήσει;αν ουν περί πενίας ο δει υπολάβω,αν περί νόσου,αν περί αναρχίας,ουκ αρκεί μοι;ουκ ωφέλιμα έσται;πώς ουν έτι εν τοις εκτός των κακά και ταγαθά δει με ζητείν;
Αλλά τί;ταύτα μέχρι ώδε,εις οίκον δ’ουδείς αποφέρει•αλλ’ευθύς προς το παιδάριον πόλεμος,προς τους γείτονας,προς τους σκώψαντας,προς τους καταγελάσαντας.καλώς γένοιτο Λεσβίω,ότι με καθ’ημέραν εξελέγχει μηδέν ειδότα».

(Όσο για τις θεωρητικές εντυπώσεις, όλοι σχεδόν κατέληξαν ότι το καλό και το κακό βρίσκονται μέσα μας κι όχι στα εξωτερικά πράγματα.
Κανείς δεν λέει ότι το να είναι μέρα είναι καλό, το να είναι νύχτα είναι κακό κι ότι το πιο μεγάλο κακό είναι να πούμε ότι το τρία είναι τέσσερα. Αλλά τί;
Λένε ότι η γνώση είναι καλό πράγμα, η πλάνη κακό, ώστε και στο ίδιο το ψέμα να υπάρχει κάτι καλό, δηλαδή η γνώση, ότι αυτό είναι ψέμα.
Έτσι, λοιπόν, έπρεπε να συμβαίνει και στη ζωή.
Η υγεία είναι καλό πράγμα, ενώ η αρρώστια κακό; Όχι,άνθρωπε.
Αλλά τί; Να είσαι υγιής με καλό τρόπο είναι καλό, με άσχημο τρόπο κακό.
-Επομένως, μπορούμε να ωφεληθούμε κι απ’την αρρώστια;
-Για το θεό σου, μήπως απ’το θάνατο δεν μπορούμε να ωφεληθούμε;
Γιατί, απ’την αναπηρία δεν μπορούμε;
Σού φαίνεται ότι ο Μενοικέας ωφελήθηκε λίγο, όταν πέθανε;
-Τέτοια λέγοντας κανείς, θα ωφελείτο, όπως ωφελήθηκε εκείνος.
-Αχ άνθρωπε, δεν διατήρησε την φιλοπατρία του, την μεγαλοφροσύνη του, την αξιοπιστία του, την ευγένειά του;
Αν επιζούσε,δεν θα τα έχανε όλα αυτά; Δεν θα αποκτούσε τα αντίθετά τους;
Δεν θα υιοθετούσε την δειλία,την αγένεια, το μίσος για την πατρίδα, την μικροψυχία;
Εμπρός • σού φαίνεται ότι ωφελήθηκε λίγο που πέθανε;
Όχι • μήπως ο πατέρας του Αδμήτου ωφελήθηκε πολύ, που έζησε τόσο ανέντιμα και άθλια;
Γιατί, ύστερα δεν πέθανε;

Πάψτε,μα τους θεούς, σάς εξορκίζω,να θαυμάζετε τα υλικά πράγματα • πάψτε να κάνετε τους εαυτούς σας δούλους, πρώτα των πραγμάτων και μετά εξαιτίας τους, και των ανθρώπων που μπορούν να σας τα δώσουν ή να σας τα πάρουν.

Μπορούμε, λοιπόν,να ωφεληθούμε απ’αυτά; -Απ’όλα. -Κι απ’αυτόν που μάς βρίζει;
-Και τί ωφελεί τον αθλητή αυτός που γυμνάζεται μαζί του; Πάρα πολύ.
Κι αυτός γίνεται προγυμναστής μου • γυμνάζει την ανεκτικότητά μου, την αοργησία, την πραότητά μου.
Όχι • αλλά αυτός που πιάνει τον σβέρκο μου και βάζει στην σωστή θέση την μέση και τους ώμους μου με ωφελεί και ο προπονητής καλά κάνει και μού λέει «σήκωσε το ρόπαλο και με τα δυο χέρια» και, όσο βαρύτερο είναι εκείνο, τόσο περισσότερο ωφελούμαι εγώ • αν, όμως, κάποιος με γυμνάζει, για να μην οργίζομαι, δεν με ωφελεί;
Αυτό σημαίνει να μην ξέρεις να ωφελείσαι από τους ανθρώπους.
Ο γείτονάς σου είναι κακός;
Κακός για τον εαυτό του • αλλά για μένα είναι καλός • μού γυμνάζει την καλή διάθεση,την επιείκεια.
Ο πατέρας σου είναι κακός; Κακός για τον εαυτό του • αλλά για μένα καλός.
Αυτό είναι το μαγικό ραβδί του Ερμή • «ό,τι θέλεις» λένε «άγγιξε και θα γίνει χρυσό».
Όχι • αλλά φέρε, ό,τι θέλεις, κι εγώ θα το κάνω καλό.
Φέρε αρρώστια, φέρε θάνατο, φέρε φτώχεια, φέρε βρισιά, δίκη που μπορεί να σού αφαιρέσει την ζωή• όλα αυτά με το ραβδί του Ερμή θα γίνουν ωφέλιμα.

«Τον θάνατο τί θα τον κάνεις;».
Τί άλλο από το να σε στολίσει ή να δείξεις στην πράξη μ’αυτόν, τι σημαίνει άνθρωπος που ακολουθεί το θέλημα της φύσης;

«Την αρρώστια τί θα την κάνεις;».
Θα δείξω την φύση της, θα διαπρέψω στην διάρκειά της, θα είμαι σταθερός, θα είμαι ευτυχής, δεν θα κολακέψω τον γιατρό, δεν θα ευχηθώ να πεθάνω.

Τί άλλο ζητάς ακόμη;
Ό,τι κι αν μού δώσεις,εγώ θα το κάνω ευλογημένο, πηγή ευδαιμονίας, σεμνό, αξιοζήλευτο.
Όχι • αλλά «πρόσεχε, μη αρρωστήσεις • είναι κακό πράγμα».
Όπως, αν έλεγε κάποιος «πρόσεχε, μη σχηματίσεις ποτέ την εντύπωση ότι τα τρία είναι τέσσερα • είναι κακό». Άνθρωπε, πώς είναι κακό;
Αν σκεφτώ γι’αυτό, ό,τι πρέπει, πώς θα με βλάψει πια; Δεν θα με ωφελήσει κι από πάνω;
Αν, λοιπόν,σκεφτώ αυτό που πρέπει για την φτώχεια, για την αρρώστια, για την εξουσία που δεν έχω, δεν μού είναι αρκετό; Δεν θα είναι ωφέλιμα τότε αυτά;

Πώς, λοιπόν,πρέπει να ψάχνω ακόμη τα κακά και τα καλά στα εξωτερικά πράγματα; Αλλά τί;
Αυτά φθάνουν μέχρι εδώ και κανείς δεν τα παίρνει μαζί του στο σπίτι του • αλλά αμέσως ανοίγουμε πόλεμο στον δούλο μας, στους γείτονες, σ’αυτούς που μάς κοροϊδεύουν, σ’αυτούς που γελάνε εις βάρος μας.
Ας είναι καλά ο Λέσβιος,που με κατακρίνει κάθε μέρα ότι δεν ξέρω τίποτα).

(Πηγή: «Διατριβαί» του Επικτήτου).